Voeding: een waardevolle troef om CVA's te voorkomen

Kunt u ons meer vertellen over de verschillende cardiovasculaire risicofactoren en hoe ze de cardiovasculaire gezondheid en het optreden van een CVA kunnen beïnvloeden?

Cardiovasculaire risicofactoren zijn een belangrijk concept, omdat het factoren zijn die de kans op het ontwikkelen van een hartaandoening of het krijgen van een CVA vergroten. Er zijn twee categorieën binnen de cardiovasculaire risicofactoren.

De 'niet-beïnvloedbare', zoals:

• Leeftijd, want hoe ouder men wordt, hoe groter het risico;
   
• Geslacht: mannen lopen meer risico dan pre-menopauzale vrouwen. Na de menopauze wijzigt de hormoonsamenstelling en worden vrouwen kwetsbaarder. We zien veel cardiovasculaire accidenten bij vrouwen van 80 jaar;
   
• Familiale voorgeschiedenis, waar hart- en vaatziekten en CVA's tot de belangrijkste doodsoorzaken behoren. Statistisch gezien is er altijd wel iemand in de familie die een cardiovasculair of cerebrovasculair accident heeft gehad. Het moet vroeg zijn gebeurd, in de eerste graad (bijvoorbeeld ouders) en voor de leeftijd van 55 jaar voor mannen en 65 jaar voor vrouwen. Een dergelijke voorgeschiedenis verhoogt het risico op een eigen CVA aanzienlijk.

De 'beïnvloedbare', waarmee patiënten dankzij een gezonde levensstijl en de juiste opvolging heel wat gezonde levensjaren kunnen winnen. Bij een CVA heeft voeding een reële invloed op de gezondheidstoestand van de patiënt.

• Hypertensie: Het is de risicofactor nummer 1 voor beroertes. Een te hoge bloeddruk verzwakt de slagaders en kan leiden tot hun scheuring of verstopping. Het verminderen van zout, het eten van meer kalium (vooral door voldoende fruit en groenten te consumeren) en het regelmatig beoefenen van lichaamsbeweging zijn essentiële punten om het beter onder controle te houden.
   
• Roken is een andere belangrijke risicofactor voor het ontwikkelen van hart- en vaatziekten (HVD), die vooral worden gekarakteriseerd door hartziekten, ziektes van de hersenarterieën en perifere arteriële aandoeningen. Uit recente studies blijkt dat actieve rooksters 2,5 keer meer kans hebben om te sterven aan hart- en vaatziekten dan vrouwen die nooit gerookt hebben. Dat is een gigantisch verschil! Tabak is een echt vergif en het is voor veel rokers heel moeilijk om te stoppen, maar we moeten hen maximaal sensibiliseren, want stoppen met roken vermindert het cardiovasculaire risico enorm op elke leeftijd.
   
• Een teveel aan cholesterol is schadelijk voor de slagaders, omdat het het proces van atherosclerose bevordert. Dit betekent dat cholesterol zich afzet in de vaatwand, waardoor de diameter van de bloedvaten geleidelijk smaller wordt en de bloeddoorstroming wordt belemmerd, vooral naar de hersenen en het hart. Het is essentieel om het niveau van “slechte” cholesterol zo laag mogelijk te houden om een beroerte te voorkomen.
   
• Ook diabetes en een verhoogde glucosespiegel kunnen een CVA veroorzaken.
   
• Een zittende levensstijl en een gebrek aan lichaamsbeweging zijn ook belangrijke factoren. We raden aan om minstens 30 minuten per dag aan matige lichaamsbeweging te doen. Het is altijd mogelijk om die activiteit in te passen in een druk leven, bijvoorbeeld door iets verder te parkeren dan gewoonlijk of de trap te nemen in plaats van de lift. Er bestaan oplossingen!
   
• Overgewicht en obesitas, vooral abdominale obesitas, zijn erg slecht voor het cardiovasculaire systeem. Deze risicofactor kan worden weggewerkt met een evenwichtig dieet en regelmatige lichaamsbeweging.
   
• Stress, geestelijke gezondheidsproblemen en luchtvervuiling vergroten ook in mindere mate het cardiovasculaire risico. Voor stressmanagement bestaan er oplossingen. Geestelijke gezondheidsstoornissen dragen op indirectere wijze bij aan de ontwikkeling van cardiovasculaire risicofactoren omdat ze, in combinatie met een ongunstige socio-economische context, kunnen leiden tot een slechte therapietrouw. Luchtvervuiling is toxisch voor de allerkleinste bloedvaten. Probeer bij luchtvervuilingspieken te vermijden om naar buiten te gaan of buiten te sporten, want de deeltjes in de lucht vergroten het cardiovasculaire risico.

Waarom speelt voeding een belangrijke rol om een tweede CVA te voorkomen?

Voeding speelt een sleutelrol bij het voorkomen van terugkerende beroertes, omdat het direct invloed heeft op de belangrijkste beïnvloedbare cardiovasculaire risicofactoren die eerder zijn genoemd. Een evenwichtige voeding helpt bijvoorbeeld bij het beheersen van hoge bloeddruk – de belangrijkste oorzaak van beroertes – door de zoutinname te beperken en meer kaliumrijke voeding te consumeren.  

Evenzo draagt een voldoende inname van vezelrijke voedingsmiddelen, zoals fruit, groenten, peulvruchten, volkoren granen en noten, bij aan een beter cholesterolgehalte en gezondere slagaders. Het verminderen van snelle suikers en vetten, met name verzadigde en industriële transvetten, helpt ook om de bloedlipiden, bloedsuikerspiegel en het lichaamsgewicht beter te reguleren. Dit is essentieel voor het beheersen van twee andere belangrijke risicofactoren: diabetes en overgewicht.  

"Een beschermend voedingspatroon aannemen – rijk aan vezels, antioxidanten en onverzadigde vetten (waaronder omega-3), en met een gecontroleerde inname van ongezonde vetten, zout en suikers – betekent dat men op meerdere niveaus tegelijk werkt om de slagaders van het lichaam, inclusief die van de hersenen, te beschermen en het risico op terugkerende beroertes en andere hart- en vaatziekten te verkleinen."

Zijn er diëten die in het bijzonder worden aanbevolen om een CVA te voorkomen?
 

Ja, het meest bekende voorbeeld is het mediterrane dieet, gebaseerd op de traditionele eetgewoonten van de inwoners van mediterrane landen zoals Griekenland, Italië en Spanje in de jaren 60. Dit dieet wordt gekenmerkt door een ruime consumptie van fruit, groenten, peulvruchten (zoals linzen, kikkererwten, gedroogde bonen en spliterwten), volkoren granen, extra vierge olijfolie (de belangrijkste vetbron), noten en zaden. Daarnaast omvat het een regelmatige inname van vis en zeevruchten, gevogelte en magere zuivelproducten (zoals kaas en yoghurt). 

Deze voedingsmiddelen zijn rijk aan vezels, gezonde vetten en antioxidanten, die de bloedvaten beschermen, ontstekingen verminderen en helpen bij het reguleren van de bloeddruk en het cholesterolgehalte. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) beschouwt het mediterrane dieet als een effectieve voedingsstrategie voor de preventie en beheersing van niet-overdraagbare ziekten zoals hart- en vaatziekten, diabetes, bepaalde vormen van kanker en neurodegeneratieve aandoeningen zoals Parkinson en Alzheimer. 

Een ander dieet dat zeer interessant is om hoge bloeddruk en dus het risico op een beroerte tegen te gaan, is het “DASH”-dieet (Dietary Approaches to Stop Hypertension). Dit dieet legt de nadruk op het verminderen van zout, terwijl de inname van kalium, magnesium en calcium wordt verhoogd – mineralen die essentieel zijn om de bloeddruk te verlagen.

Beide diëten delen gemeenschappelijke principes: zo min mogelijk (of geen) ultra-bewerkte producten, minder verzadigde vetten en toegevoegde suikers, en een centrale rol voor onbewerkte, voedzame voedingsmiddelen. Ze zijn financieel toegankelijk en eenvoudig in het dagelijks leven toe te passen, waardoor gezonde eetgewoonten op lange termijn een aanzienlijk verschil maken voor de cardiovasculaire gezondheid.

Wat zijn de belangrijkste beginselen van een aangepast dieet na een CVA? 

Met andere woorden, wat zijn de belangrijkste voedingsaanbevelingen die u aan patiënten en/of hun mantelzorgers geeft om hun cardiovasculaire gezondheid te optimaliseren?

Na een CVA is het cruciaal om een evenwichtig dieet te volgen om de kans op een recidief veroorzaakt door cardiovasculaire risico's te verlagen. Dit zijn 5 tips die we onze patiënten geven:

1. Minder zout eten

Patiënten wordt aangeraden om toegevoegde zoutinname te beperken of zelfs volledig te schrappen, bijvoorbeeld door de zoutvaatje van de tafel te verwijderen. In plaats daarvan kunnen ze hun gerechten op smaak brengen met kruiden, specerijen en ongezouten smaakmakers zoals knoflook, gember of citroensap. 

Daarnaast is het belangrijk om bewust om te gaan met “verborgen zout”, dat maar liefst 80% van onze dagelijkse zoutinname uitmaakt! Dit kan worden beheerst door de consumptie van industriële kant-en-klaarmaaltijden, bewerkte vleeswaren, sterk gezouten kazen en zoute snacks zoals chips, gezouten pinda’s en zoute crackers te vermijden of sterk te beperken.

2. Goede vetten bevorderen

We informeren patiënten over de zogenaamde 'zichtbare' vetten en 'verborgen' vetten.

De 'zichtbare' vetten zijn vetten die je op je boterham smeert, gebruikt bij het koken of als dressing op je salade doet. 

• Voor het koken wordt aangeraden om vetten te gebruiken die rijk zijn aan enkelvoudig onverzadigde vetzuren, omdat deze beter bestand zijn tegen hitte en gezonder zijn. Goede opties zijn olijfolie, arachideolie en hoog-oleïsche zonnebloemolie (“oleïsol”).
   
• Voor koud gebruik zijn oliën die rijk zijn aan omega-3-vetzuren de beste keuze, zoals koolzaadolie, camelineolie en walnootolie. Let op! Deze oliën mogen niet worden verhit, omdat omega-3-vetzuren zeer gevoelig zijn voor hitte en schadelijk kunnen worden bij verhitting.
   
• Voor op brood is het beter om een plantaardige smeervet te gebruiken die verlaagd is in vetten en verrijkt met omega-3. Een klein beetje zachte boter, dun uitgesmeerd op de boterham, kan eventueel ook. Daarnaast zijn notenpasta’s (zoals pindakaas, amandelpasta of hazelnootpasta) een voedzaam en interessant alternatief!

Verborgen vetten zijn, per definitie, de vetten die van nature aanwezig zijn in voedingsmiddelen.

• Goede vetbronnen zijn onder andere vette vis, waarbij de voorkeur uitgaat naar kleinere vissoorten (om blootstelling aan zware metalen te verminderen), zoals sardines, makreel, haring, forel en wilde zalm. Andere gezonde vetbronnen zijn noten en zaden, gevogelte (zonder vel), konijn en avocado (de enige vrucht die vetten bevat).
   
• Vermijd tropische oliën zoals kokosolie, palmolie en kopraolie, omdat deze rijk zijn aan verzadigde vetten met een atherogeen effect (ze verhogen het slechte cholesterol en kunnen de slagaders verstoppen). Het is daarom ook belangrijk om voedingsmiddelen die deze verborgen vetten bevatten zo veel mogelijk te beperken.

3. Voldoende vezels en antioxidanten eten

Vezelrijke voedingsmiddelen helpen bij het reguleren van cholesterol, bloedsuikerspiegel, gewichtsbeheersing en het bestrijden van ontstekingen in de bloedvaten. De belangrijkste bronnen zijn groenten, fruit, peulvruchten, volkorenproducten, noten en zaden. Hier zijn de concrete aanbevelingen voor frequentie en hoeveelheid:

• Minimaal 300 g groenten per dag (gekookt, rauw, in soep, enz.). Varieer ze en kies bij voorkeur voor seizoensgebonden en lokale groenten. Idealiter moeten ze 50% van het bord uitmaken bij de hoofdmaaltijd.
   
• 2 porties vers fruit per dag (1 portie = de grootte van een vuist, ongeveer 125 g). Kies ook voor seizoensgebonden en lokale fruitsoorten.
   
• 80 g peulvruchten 2 keer per week in de maaltijden (bijvoorbeeld hummus op brood, falafelballen als hoofdgerecht of linzen in een salade).
   
• Minimaal één keer per dag een product op basis van volkoren granen, zoals volkorenbrood, havermout, muesli, bulgur, quinoa, volkorenpasta, zilvervliesrijst, enz.

4. Hoogwaardige plantaardige en dierlijke eiwitten eten

Het gaat dan bijvoorbeeld om peulvruchten, soja en tofoe, gevogelte (zonder vel), vis, maar ook eieren, zeker als ze verrijkt zijn met omega 3.

"Lang werd het afgeraden om eieren te eten, omdat de dooier rijk is aan cholesterol, maar studies hebben aangetoond dat het echt niet gaat om het beheersen van cholesterol via voeding, maar om het minimaliseren van de consumptie van verzadigde vetzuren en industriële transvetten, die een veel grotere invloed hebben op het cholesterolgehalte in het bloed. Tegenwoordig staat men patiënten toe om tot 7 eieren per week te consumeren. Wat betreft de eiwitten, is er helemaal geen cholesterol."
 

5. Zo weinig mogelijk toegevoegde suikers eten.

Dit betekent dat de consumptie van gebak, koekjes, zoetigheden, deegwaren moet worden beperkt, evenals het toevoegen van witte suiker, rietsuiker, honing of verschillende siropen (agave, ahorn, Luikse siroop, enz.) in dranken of voedingsmiddelen. Vooral moet de consumptie van frisdranken en vruchtensappen worden vermeden. Al deze voedingsmiddelen, die sterk geconcentreerd zijn in suikers, bevorderen bloedsuikerspiek en de ophoping van vet in de hersenen en het hart. Het is belangrijk te weten dat zelfs vruchtensappen zonder toegevoegde suikers enorm veel suikers bevatten (evenveel als frisdranken).

6. Beperk of vermijd de consumptie van alcoholische dranken.

"Vroeger werd het beschermende effect van rode wijn gepromoot, waarbij aanbevolen werd om 1 tot 2 glazen per dag te drinken voor een goede gezondheid. Vandaag de dag is deze aanbeveling helemaal niet meer geldig. Het is bewezen dat, om hart- en vaatziekten te voorkomen, maar ook andere ziekten zoals kanker, het beter is om weinig of helemaal geen alcohol te consumeren."

Het beste drankje blijft water. Een goede hydratatie is vitaal, en het wordt aanbevolen om minimaal 1,5 liter per dag te drinken, wat gelijkstaat aan ongeveer 8 glazen water, naast soep, koffie, thee of kruidenthee die gedurende de dag kunnen worden gedronken.

"Uiteraard moeten al deze adviezen rekening houden met de algehele gezondheidstoestand van de patiënt en ervoor zorgen dat er geen voedingscontra-indicaties zijn die kunnen bijdragen aan verslechtering door een andere aandoening (zoals bijvoorbeeld het gebruik van kaliumzout ter vervanging van keukenzout bij patiënten met nierinsufficiëntie). De vochtinname moet ook aangepast en verminderd worden in bepaalde situaties, vooral bij water- en zoutretentie als gevolg van hartfalen."

Bij patiënten die al een of meerdere CVA's hebben gehad, is het de uitdaging om de maaltijden aan te passen aan hun mogelijkheden. Sommige patiënten hebben slikproblemen of ernstige vermoeidheid waardoor ze niet kunnen eten 'zoals vroeger'. Ze moeten elke dag smakelijke gerechten aangeboden krijgen, met aangepaste texturen en porties, zodat ze van hun eten kunnen blijven genieten zonder risico's te nemen. We letten er ook op dat het dieet rekening houdt met de organisatie thuis, met de cultuur en met de religie. We moedigen familie, mantelzorgers en de omgeving in het algemeen aan om mee te helpen bij het bereiden van de maaltijden. Zo wordt het koken leuk en wordt het leven van de patiënt, die duurzame goede eetgewoonten moet ontwikkelen, wat makkelijker.

Welke medische behandelingen zijn er momenteel beschikbaar in het Erasme Ziekenhuis – H.U.B. om de cardiovasculaire risicofactoren onder controle te houden bij patiënten die een of meerdere CVA's hebben gehad?

Acute gevallen krijgen hypergespecialiseerde zorg in de Neurovasculaire kliniek (ook 'Stroke Unit' genoemd).

"Bij een CVA telt elke minuut, zowel voor de hersenen als voor het hart. Daarom is het team 24 uur per dag beschikbaar."

De aangeboden zorg omvat monitoring en beheer van hypertensie en stofwisselingsstoornissen. Er kunnen antistollingsbehandelingen worden toegediend. Het team beschikt ook over de geavanceerde expertise en feilloze organisatie die nodig zijn om chirurgisch in te grijpen en de verstopte slagaders die het CVA veroorzaken vrij te maken.

Het Academisch Ziekenhuis Brussel is een academisch ziekenhuis dat een geïntegreerde, multidisciplinaire zorg biedt. De Kliniek voor cardiovasculaire preventie biedt preventieve begeleiding voor hart- en vaatziekten, evaluaties van cardiovasculaire risicofactoren, een voedingsevaluatie, voorlichtingsprogramma's, preventieworkshops en een revalidatieafdeling. Ook roken wordt behandeld omdat het, zoals eerder vermeld, een van de belangrijkste cardiovasculaire risicofactoren is – of zelfs de allerbelangrijkste.

"Onze zorgbenadering is gericht op de patiënt en zijn behoeften en omvat waar mogelijk een systemische aanpak waarbij de familie wordt betrokken om de patiënt te helpen bepaalde gewoonten aan te nemen (en vol te houden), wat zonder steun moeilijk kan zijn."

De medische en paramedische opvolging wordt georganiseerd om:

1. Te zorgen dat patiënten hun CVA overleven met zo weinig mogelijk gevolgen;
2. Samen hart- en vaatziekten te voorkomen, vooral bij schade aan de hersen- of kransslagaders.

Er bestaan tegenwoordig heel wat doeltreffende therapeutische oplossingen die de levensverwachting kunnen verhogen en vooral het aantal cardiovasculaire accidenten kunnen verminderen ondanks de vergrijzing van de bevolking.

"In België had in 1986 33% van de sterfgevallen een cardiovasculaire oorzaak. Nu is dat nog maar 22%. Dat is een bemoedigende ontwikkeling en we zien dat de preventie van en strijd tegen CVA's en hart- en vaatziekten in de juiste richting blijft evolueren."