Jodiumtekort: een eenvoudig op te lossen probleem voor een goede schildkliergezondheid

Ter gelegenheid van de Wereldschildklierdag benadrukt dr. Rodrigo Moreno-Reyes, Kliniekhoofd van de dienst Nucleaire Geneeskunde van het H.U.B. en medeauteur van een recent rapport van de Wereldgezondheidsorganisatie over jodiumtekort in Europa, het belang van duidelijke informatie aan het publiek over bestaande oplossingen om de schildkliergezondheid te behouden. Hij wijst ook op de cruciale rol van steun vanuit de federale en Europese overheden om ervoor te zorgen dat iedereen dagelijks voldoende jodium binnenkrijgt.

Jodium is een essentieel sporenelement dat via de voeding moet worden opgenomen. De belangrijkste fysiologische functie ervan is als bouwsteen voor de schildklierhormonen thyroxine (T4) en trijoodthyronine (T3). Jodiumtekort ontstaat door een lage aanwezigheid van jodium in de bodem en het grondwater, wat leidt tot een laag jodiumgehalte in lokaal geproduceerd voedsel en drinkwater.

“Historisch gezien kwam jodiumtekort veel voor in grote delen van Europa, vooral in bergachtige streken waar ijstijden en hevige regenval leidden tot uitspoeling van jodium uit de bodem. Omdat de geologische kenmerken van de bodem nauwelijks aan te passen zijn, vereist de bestrijding van jodiumtekort een voortdurende inspanning.”

De eerste tekenen van endemische struma (zichtbare zwelling aan de basis van de hals door vergroting van de schildklier) en ernstige verstandelijke beperkingen door jodiumtekort tijdens de zwangerschap (cretinisme) in Europa dateren van het Romeinse Rijk en de middeleeuwen. In de zwaarst getroffen regio’s kwam struma voor bij tot 50% van de pasgeborenen en bijna alle schoolkinderen; gehoorstoornissen waren frequent, en tussen 1 op de 10 en 1 op de 200 kinderen werd geboren met een zware verstandelijke handicap. Dit hoge aantal leidde zelfs tot de uitdrukking “Alpenidioot”, die in meerdere Europese talen ingang vond.

“Het gebruik van gejodeerd zout als middel om jodiumtekort te voorkomen is een zeer doeltreffende volksgezondheidsmaatregel, toegepast in de meeste Europese landen met opmerkelijke resultaten. Een eeuw geleden kwam jodiumtekort wijdverspreid voor. Dankzij zoutverrijking zijn aandoeningen zoals endemische struma, hypothyreoïdie en cretinisme, die vroeger vaak voorkwamen, vrijwel verdwenen.”

Toch blijft jodiumtekort, vooral in milde vorm, een wijdverbreid probleem in Europa. De gevolgen reiken verder dan een eventuele aantasting van de hersenontwikkeling van de foetus: het verhoogt ook het risico op struma, schildklierknobbels en hyperthyreoïdie bij volwassenen en ouderen, wat aanzienlijke gevolgen heeft voor de volksgezondheid en economie.
 

De bevolking moet beter worden geïnformeerd en de gezondheidsautoriteiten moeten het probleem strikter opvolgen. 

De dagelijkse jodiumbehoefte bedraagt ongeveer 150 µg voor volwassenen en 250 µg voor zwangere of lacterende vrouwen. Onze voeding voorziet gemiddeld slechts in 50% van deze behoefte, wat het gebruik van jodiumsupplementen noodzakelijk maakt.

Vrouwen lopen een groter risico op jodiumtekort dan mannen en hebben ook meer kans op schildklieraandoeningen, onder meer door:

• Specifieke diëten die de jodiuminname verminderen;
• Zwangerschappen, waarbij de jodiumbehoefte stijgt voor zowel moeder als baby;

Deze chronische, milde tekorten treffen vooral volwassenen en ouderen, van wie de schildklier jarenlang onder druk heeft gestaan om jodium uit een ontoereikend dieet te halen. De situatie is vergelijkbaar in België.

Onze jodiuminname komt uitsluitend uit voeding. Een gezond en evenwichtig dieet dekt de meeste voedingsbehoeften, maar bevat vaak niet genoeg jodium.

“Weinig voedingsmiddelen bevatten voldoende jodium om de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid van 150 µg te halen. In Europa zijn zuivelproducten goed voor ongeveer 26% van de dagelijkse jodiuminname.”

Hoe wordt het jodiumgehalte in het lichaam gemeten?

Er bestaat geen individuele test om een jodiumtekort vast te stellen. De jodiumstatus wordt op bevolkingsniveau geëvalueerd op basis van de mediane jodiumconcentratie in de urine.

“Om deze evaluatie te verbeteren, hebben we een methode ontwikkeld en gevalideerd (Eur Thyroid J. 2024 Nov 25;13) waarbij de concentratie van thyroglobuline – een eiwit specifiek voor schildklierweefsel – wordt gemeten op filterpapier, aan de hand van bloedmonsters die bij pasgeborenen worden verzameld tijdens de Guthrietest. Talrijke studies hebben aangetoond dat thyroglobuline een zeer gevoelige biomarker is voor variaties in jodiuminname, vooral bij pasgeborenen. Momenteel ronden we, in samenwerking met de dienst Gynaecologie van het Erasmusziekenhuis – H.U.B. en met de onschatbare hulp van de vroedvrouwen, een studie af bij zwangere vrouwen en pasgeborenen. Deze studie vergelijkt de bloedwaarden van deze biomarker met het jodiumgehalte in de urine van zowel moeder als kind. Ook op Europees niveau loopt een gelijkaardig onderzoek.”

Om het verschil tussen voeding en dagelijkse jodiumbehoefte te overbruggen, is het aanbevolen om ongejodeerd keukenzout te vervangen door gejodeerd zout. Dit is overal verkrijgbaar, maar het etiket moet worden gecontroleerd om te verzekeren dat het effectief jodium bevat. Het gaat er niet om méér zout te consumeren, maar om het gewone zout te vervangen.

Keukenzout maakt slechts 10% uit van onze totale zoutinname; de rest komt uit bewerkte voedingsmiddelen, die in Europa doorgaans geen gejodeerd zout bevatten, zoals blijkt uit gegevens van de voedingsindustrie.

Melk is eveneens een uitstekende bron van jodium, wat wellicht verklaart waarom kinderen in Europa een betere jodiumstatus hebben dan volwassenen, die minder zuivel consumeren.
 

Om de jodiuminname van de bevolking te verbeteren, moeten overheden duidelijke richtlijnen opstellen voor het gebruik van gejodeerd zout in de voedingsindustrie, met als doel meer producten met gejodeerd zout op de markt te brengen.

“Voorlichting en opleiding van zorgverleners, zoutproducenten, de voedingsindustrie en informatie aan het publiek zijn essentieel om kennis over jodiumvoeding, de gevolgen van tekorten en het belang van jodium in het dieet te vergroten.”