Anatomie van een val: evenwichtsstoornissen na een beroerte

Welke evenwichtsstoornissen kunnen zich voordoen na een beroerte en waarom?

Voordat ik uitleg wat evenwichtsstoornissen zijn, lijkt het me nuttig om te herinneren aan wat een beroerte is. Een beroerte (CVA) is een bloedstolsel dat een slagader in de hersenen blokkeert (we spreken dan van een ischemisch CVA). Een beroerte kan ook het gevolg zijn van het scheuren van een hersenslagader (we spreken dan van een hemorragisch CVA). In beide gevallen lijdt een deel van de hersenen door zuurstoftekort. Hoe langer dit duurt, hoe groter het risico dat dit hersengebied afsterft.

Zo'n gebeurtenis laat niet zonder gevolgen voor het lichaam. Evenwichtsstoornissen kunnen optreden als het deel van de hersenen dat direct verantwoordelijk is voor het evenwicht wordt aangetast, maar ook als andere delen van de hersenen schade oplopen en dit gevolgen heeft zoals verlamming, krachtsverlies aan één zijde van het lichaam of in één ledemaat, moeite om het been of de grond te voelen of een verminderd zicht.

Andere problemen zoals cognitieve, motorische stoornissen, concentratie- en aandachtsproblemen, evenals vermoeidheid, kunnen eveneens leiden tot evenwichtsstoornissen en verhogen het risico op vallen. Vermoeidheid is waarschijnlijk het meest onderschatte symptoom, omdat het vaak langdurig aanwezig blijft na een beroerte en kan leiden tot zwakte, concentratieverlies en verminderde alertheid, vooral bij patiënten ouder dan 65 jaar.

Men weet dat iemand die na zijn 65e een beroerte krijgt, driemaal meer kans heeft om te vallen dan iemand van dezelfde leeftijd zonder beroerte [1]. 

Dit is echt een ernstig probleem voor deze risicogroep. Daarnaast is er een verband tussen depressie en valrisico: 30 tot 50% van de patiënten die na een beroerte plots hun autonomie verliezen, ontwikkelen een depressie en hebben een verhoogde kans om te vallen [2].

Evenwichtsstoornissen en valrisico's kunnen ook worden veroorzaakt door externe factoren zoals verkeerd medicijngebruik of een onaangepaste omgeving.

Patiënten die een of meerdere beroertes hebben gehad, nemen vaak medicijnen zoals pijnstillers, bloedverdunners, antidepressiva of diuretica. Het is belangrijk hen te helpen hun medicatie goed te beheren, want te veel of te weinig kan ernstige bijwerkingen hebben zoals incontinentie, moeite om houding te veranderen, bloeddrukdalingen bij het opstaan of schommelende bloedsuikerwaarden bij diabetespatiënten.

De woonomgeving moet worden aangepast om vallen te voorkomen: tapijten, trappen zonder leuning, obstakels in huis, slechte verlichting of slecht schoeisel kunnen het valrisico vergroten. Soms belemmert dit zelfs de terugkeer naar huis. Families begrijpen niet altijd wat een beroerte inhoudt en zijn zich niet bewust van de impact ervan. Ongeveer een derde van de patiënten houdt blijvende beperkingen, zelfs een jaar na de beroerte. Er is altijd een risico op vallen, en na een eerste val ontstaat vaak valangst. Deze angst leidt tot immobilisatie, isolatie en verlies van autonomie. Minder bewegen verhoogt juist het risico op een nieuwe val. 

Bij patiënten die al eens zijn gevallen, valt 50% opnieuw [4], wat leidt tot meer ziekenhuisopnames en toenemende angst bij patiënten en hun naasten.

Welke soorten vallen komen het vaakst voor bij patiënten die één of meerdere beroertes hebben gehad?

De meest voorkomende vallen vinden plaats thuis of tijdens transfers, wanneer de patiënt van liggende naar staande positie moet gaan, bijvoorbeeld om naar de douche of het toilet te gaan. De badkamer en het toilet zijn twee omgevingen waar veel valpartijen plaatsvinden. Gelukkig zijn er weinig ernstige verwondingen, maar er zijn toch soms ziekenhuisopnames nodig voor heupfracturen of hersenbloedingen. Wanneer de patiënt terug naar het ziekenhuis komt, moet het team een volledige evenwichtsevaluatie opnieuw uitvoeren, deze vergelijken met de vorige opname en met de patiënt en zijn naasten bespreken wat de context en oorzaken van de val waren. Al deze elementen beïnvloeden het zorgplan van de patiënt.

Als de toestand van de patiënt te veel achteruitgaat en de familie zich niet langer in staat voelt om thuis voor hem te zorgen, wordt hij naar een rusthuis gestuurd. Dit zijn zeer moeilijke situaties voor mantelzorgers, die moeite hebben om te begrijpen waarom de patiënt blijft vallen ondanks hun zorg en aandacht. Ze zijn meestal erg angstig omdat hun dagelijks leven plots volledig draait om de patiënt, zijn valrisico's, de angst voor een val en een nieuwe ziekenhuisopname.. 

Vanuit een ander perspectief zijn valrisico's ook moeilijk te beheren voor zorgverleners, die net als mantelzorgers verantwoordelijk zijn voor de patiënt. Als een patiënt tijdens zijn verblijf in het ziekenhuis valt, is het essentieel om te weten waarom en hoe dit is gebeurd, om preventieve en/of correctieve maatregelen te nemen die zijn veiligheid garanderen en tegelijkertijd zijn autonomie zoveel mogelijk behouden. Het is niet altijd gemakkelijk om de juiste balans te vinden.

Elke week wordt een evaluatie van de valrisico's uitgevoerd bij oudere patiënten die revalidatie ondergaan. Deze tests stellen ons in staat om hun vooruitgang te zien en te identificeren wat het grootste risico op vallen veroorzaakt. De resultaten van deze evaluatie worden gedeeld met het team, de arts en de familie. Goede communicatie tussen alle betrokkenen in het zorgtraject van de patiënt is essentieel, vooral wanneer patiënten voor het weekend naar huis gaan. We bespreken met de patiënt wat moeilijk of gemakkelijk is en stellen een behandelplan op om aan het evenwicht te werken. We zorgen ervoor dat de familie goed op de hoogte is van dit plan en beantwoorden al hun vragen en zorgen. Maar een risico van nul bestaat helaas niet...

Afhankelijk van de gevolgen van de beroerte verandert alles. Daarom organiseren we vergaderingen met de familie, de arts, paramedici en de patiënt om de situatie te evalueren en te beoordelen in hoeverre de patiënt zich bewust is van zijn nieuwe realiteit buiten het ziekenhuis. In het ziekenhuis is er altijd iemand aanwezig, krijgt de patiënt hulp en beschikt hij over alle nodige en aangepaste apparatuur. De vloer is vlak! Eenmaal terug thuis in het weekend wordt de patiënt geconfronteerd met het "echte" leven, waar alles snel ingewikkelder wordt (opstaan, aankleden, wassen, zich verplaatsen) en hij zich realiseert dat het niet zo eenvoudig is en dat de risico's hoog zijn.

Welke medische zorg is momenteel beschikbaar in het Erasmeziekenhuis (H.U.B) om het evenwicht bij patiënten na een beroerte te behouden?

Ons team werkt in nauwe samenwerking met neurologen, diagnostische en interventionele neuroradiologen, spoedartsen, intensivisten, neurochirurgen, cardiologen, KNO-artsen en revalidatiespecialisten (neuropsychologen, psychologen, kinesitherapeuten, ergotherapeuten, verpleegkundigen en diëtisten). Deze samenwerking garandeert een snelle interventie, een nauwkeurige en vroege bepaling van de oorzaken van de beroerte, en onmiddellijke aanpassing van de behandelingen om het risico op herhaling te minimaliseren en een vroege revalidatie te bevorderen om de functionele impact te verminderen.

De maatschappelijk werksters van de H.U.B komen bij de patiënt en zijn familie langs om te zien of er behoefte is aan thuiszorg om hen in het dagelijks leven te ondersteunen. Psychologen zijn beschikbaar om de patiënt en zijn familie te begeleiden bij het verwerken van het verlies van het "leven van voorheen."

Wat kunnen de patiënt en/of eventueel de mantelzorger thuis doen om vallen zoveel mogelijk te voorkomen?

Wij raden patiënten aan hun zicht en gehoor te laten controleren, aangezien deze een grote invloed hebben op het evenwicht. Daarnaast letten we op een goede medicatiebeheer door bijwerkingen te vermijden en de medicatie zo nodig aan te passen. We adviseren ook aandacht te besteden aan de leefomgeving van de patiënt thuis:

• Verwijder tapijten of gebruik antislipmatten.
• Zorg voor een looprek of stabiel steunmiddel.
• Begeleid de patiënt altijd bij het gebruik van trappen.
• Draag aangepaste schoenen.
• Voorzie een douchezitje, steunbeugels en, indien nodig, een ziekenhuisbed.

Het is belangrijk dat alle hulpmiddelen, zowel technisch als menselijk, klaar staan zodra de patiënt terug naar huis gaat. 

Als de patiënt alleen woont, kan hij of zij ofwel terugkeren naar huis met maximale thuiszorg, zoals:

• Een verpleegkundige die 's morgens en 's avonds langskomt, elke dag;
• Daghulp in een centrum;
• Hulp van familieleden en huishoudelijke hulp.

Of de patiënt kan naar een rusthuis verhuizen als zelfstandig wonen niet meer haalbaar is tussen de verschillende huisbezoeken door.

[1] Cahit U.,Demet G., Nevzat U., Serhat O., Gazi O. «charactéristics of failing in patients with stroke”. Neurology Neurosurg Psychiatry 2000

[2] ibid

[3]Poindessous, J., Basta, M., Gomis, N., Gonzar, A., & Dupaquier, L. (2019). La rééducation précoce post-AVC. 33(206), 16-19.

[4]Batchelor F., Mackintosh S., Said C., Hill K., “Falls after stroke”, International Journal of Stroke, 2012

• 18/03/2025 - Hoe kunnen we cardiovasculaire risicofactoren beheersen via voeding?
• 15/04/2025 - Taal en spraak na een beroerte
• 20/05/2025 - Zijn mijn cardiovasculaire risicofactoren voldoende onder controle? 
• 17/06/2025 - Kan ik autorijden na een beroerte? Beoordeel uw rijgeschiktheid met CARA.

***Deze workshops worden in het Frans gegeven***